• Krzew herbaciany to wiecznie zielona roślina z rodziny kameliowatych. Nosi nazwę Camelia sinensis, a jej indyjska odmiana Camelia Assamica. Ze zmieszania tych dwóch odmian powstały też krzewy herbaty gruzińskiej i cejlońskiej.
• Istnieje wiele legend związanych z odkryciem naparu z liści herbaty. Według jednej z nich, w 2737 roku p.n.e. chiński cesarz Szen Nung, wypoczywał pod drzewem herbaty. Popijał przegotowaną wodę i nie zauważył, że wiatr strącił kilka listków herbacianych do jego miski. Gdy skosztował wody, smak go oczarował.
• Indyjska przypowieść przypisuje odkrycie herbaty mnichowi Bodhidharmie, który chciał oddać się wieloletnim bezsennym medytacjom. Gdy zaczęło dopadać go zmęczenie, zerwał kilka listków herbaty i zaczął ją żuć, czując przypływ energii i orzeźwienie.
• Japończycy znają inne zakończenie przypowieści o Bodhidharmie. Zmęczenie, które dopadło mnicha było tak silne, że postanowił on wyciąć sobie powieki. Gdy rzucił je na ziemie, wyrósł w tym miejscu krzew herbaciany. Mnich zerwał z niego kilka listków i żując przepędził zmęczenie.
• W Japonii na człowieka obojętnego i nieczułego mówi się, że "nie ma w sobie herbaty", natomiast na osobę porywczą i gwałtowną, że "ma w sobie za dużo herbaty".
  
• Jeszcze w XIX i XX wieku w Mongolii kostki prasowanej zielonej herbaty były najpopularniejszym środkiem płatniczym.
• Z herbaty wytwarza się także barwniki spożywcze, które są bardzo trwałe i nieszkodliwe.
• Napar herbaciany wykorzystuje się w kosmetyce. Wzmacnia cebulki włosów i zapobiega ich wypadaniu.
• W Azji Południowo-Wschodniej wykorzystuje się ją jako popularne warzywo - gotuje się z niej zupy i różne potrawy oraz zjada jak świeże liście sałaty. Spożywa się również kiszoną herbatę.
• W Chinach i Birmie herbatę stosuje się także jako przyprawę. Zazwyczaj łączy się ją z czosnkiem, gdyż wyostrza jego smak znosząc nieprzyjemny zapach. Dzięki swoim właściwościom neutralizującym zapach, patelnie wyczyszczone wilgotnymi liśćmi herbaty pozbywają się zapachu m.in. cebuli i ryb. Podobnie można zneutralizować zbyt intensywny zapach np. śledzi poprzez namoczenie ich w herbacie.
• Chińczycy wykorzystywali herbatę jako maść na dolegliwości reumatyczne.
• Poleca się moczenie suszonych owoców w herbacie - zyskują znacznie lepszy smak niż po namoczeniu w wodzie.
• Proszek z suchych liści stosowany jest do leczenia oparzeń, owrzodzeń oraz do przerywania wymiotów.
• W przemyśle farmaceutycznym z pyłu herbacianego utrzymuje się naturalną kofeinę oraz witaminę C i P.
• Liście herbaty mają działanie higroskopijne (pochłaniające wilgoć). Dzięki temu przemyte naparem herbacianym lustro zyskuje piękny połysk.
• Nasiona herbaciane zawierają nawet do 45% oleju (zwanego tsubaki) o szerokim zastosowaniu. Może zastąpić olej z oliwek, smaruje się nim mechanizmy oraz otrzymuje z niego mydło i kosmetyki.
• Thomas Sullivan w 1908 roku rozesłał w jedwabnych woreczkach próbki swojej herbaty. Z tego wkrótce narodziły się popularne dziś torebki herbaciane. Jedwab zastąpiono gazą, a następnie papierem - dziś wytwarzanym z konopi manilskich, miazgi drzewnej i sztucznego jedwabiu.
• Największym konsumentem herbaty jest Irlandia, gdzie przypada 3,17kg na osobę rocznie.
• Obroty ze sprzedaży herbaty sięgają 2-3 miliardów dolarów rocznie.
• Światowa produkcja herbaty wynosi ok. 2,5 miliona ton rocznie, z czego 1/5 stanowi herbata zielona.
• Wszystkie rodzaje herbat pochodzą z tej samej rośliny. Dzięki zróżnicowaniu procesu produkcji powstało już ponad 3000 odmian herbaty.

Camellia sinesis (chińska odmiana krzewu herbacianego) uprawiana jest od IV tysiąclecia przed naszą erą. Siega nawet 10 metrów wysokości, ale ze względów praktycznych na plantacjach przycinana jest do 2-3 metrów. Spotykane są okazy mające prawie 2 tysiące lat, choć eksploatowany krzew żyje do 50. Kwitnie wczesną jesienią, ale zbiór liści odbywa się przez cały rok (oprócz zimy, kiedy roślina przechodzi w stan spoczynku). Uprawiana jest w Chinach i Azji południowo-wschodniej.

Camellia assamica (indyjska odmiana) odkryta została znacznie później niż jej chińska siostra. Dopiero w 1835 roku wódz plemienia Singpho pokazał tę roślinę brytyjskiemu oficerowi. Ponieważ rosła poza chińskim imperium, bardzo szybko pierwsze ładunki dopłynęły do Europy. Ta odmiana jest zdecydowanie wyższa od chińskiej (przypomina bardziej drzewo). Ma też większe liście. Uprawiana jest w Indiach, Japonii, Indochinach, Birmie i na Cejlonie oraz Jawie.

Krzewy herbaciane potrzebują dużego nasłonecznienia oraz sporej ilości opadów, dlatego uprawiane są w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Najlepiej rosną na żyznej, lekkokwaśnej glebie na wysokościach powyżej 1200 m n.p.m. Każdy krzew potrzebuje ok 5 m2 powierzchni.

Pierwsze zbiory odbywają się po około 5 latach od wyhodowania sadzonki. Przycina się młode pędy i pąki liści oraz kwiatów. Najlepsze gatunkowo herbaty do dziś zbierane są ręcznie do umieszczonych na plecach koszów. Z każdego krzewu co 10-15 dni zrywa się po dwa listki wierzchołkowe i pączek kwiatowy. Aby pobudzić roślinę do wytwarzania nowych listków, pędy regularnie się przycina. Każda osoba zbiera do kilkudziesięciu kilogramów liści dziennie. Ze względu na wymaganą precyzyjność, zbieracze to przede wszystkim kobiety. Na większych plantacjach mechanizuje się zbiory, co prowadzi do uszkodzeń liści i gorszej jakości herbaty.

1. Suszenie. Liście przewożone są do fabryki, która znajduje się na każdej plantacji. Następnie suszy się je przez kilkanaście godzin. Podczas tego etapu liście uwalniają enzymy i soki oraz skręcają się. Pozbywają się też części garbnika i około 30% wody.

2. Fermentacja. Liście rozkłada się w chłodnym i wilgotnym miejscu, które stymuluje proces fermentacji liści. W zależności od długości trwania fermentacji (do 4 godzin), powstają różne odmiany herbaty (np. herbata zielona nie jest w ogóle poddawana temu procesowi, czerwona poddawana jest półfermentacji, a czarna fermentacji pełnej). Niektóre odmiany czerwonej herbaty poddaje się procesowi fermentacji w jaskiniach nawet przez 60 lat.

3. Wypalanie. Liście przechodzą przez komorę wypełnioną gorącym powietrzem. Mają już tylko 1/4 swej pierwotnej objętości.

4. Sortowanie. Liście przesiewane są przez różne sita, dzięki czemu można je podzielić na jednolicie wyglądające partie. Wielkość liści nie świadczy jednak o jakości herbaty.

Herbaty zielonej nie poddaje się procesowi fermentacji. Zamiast tego działa się na nią gorącą parę przez około 35 sekund. Zapobiega to utlenianiu polifenoli i witamin.

Niektóre odmiany herbat poddaje się też procesowi skręcania, który miesza różne składniki zawarte w liściu i potęguje jej późniejszą moc.

Liście poddane powyższym procesom można wymieszać w specjalnych bębnach obrotowych z płatkami kwiatowymi, skórkami z owoców, olejkami zapachowymi lub alkoholami, dzięki czemu powstają herbaty aromatyzowane (np. popularna Earl Grey).

Ze względu na zróżnicowanie procesu produkcji wydzielamy 5 podstawowych odmian herbaty:

• herbata zielona - nie poddaje się jej procesowi fermentacji
• herbata biała - powstaje z nierozwiniętych listków i pączków zbieranych wczesną wiosną, przechodzi tylko proces suszenia (czasami poddaje ją się fermentacji w 10%)
• herbata żółta - produkcja okryta jest tajemnicą; prawdopodobnie proces fermentacji jest gwałtownie przerywany
• herbata czerwona - liściom pozwala się długo rosnąć, jest poddawana procesowi półfermentacji
• herbata czarna - poddana pełnemu procesowi fermentacji

• Liście herbaty zawierają do 30% garbników (m.in. taniny), które hamują rozwój bakterii w jamie ustnej, ochraniają błonę śluzową oraz pomagają zwalczać biegunkę (choć ten efekt neutralizuje dodanie cukru do herbaty). Tanina ma też pozytywny wpływ na nasze oczy.
• Zawiera do 4% teiny (odpowiednika kofeiny), dzięki czemu działa pobudzająco i wspomaga koncentrację oraz pamięć. Przyspiesza też trawienie alkoholu. Im dłuższy proces fermentacji, tym większa zawartość teiny.
• Herbata nie zawiera kalorii, można ją więc pić nawet w trakcie diety niskokalorycznej.
• Zawiera wiele witamin: A, B1, B2, PP, C, E oraz K.
• Reguluje procesy trawienne. Działa też pozytywnie na wątrobę.
• Ma właściwości moczopędne. Polecana jest w leczeniu krwiomoczu i zapalenia nerek. Zapobiega kamicy żółciowej i moczowej. Ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie nerek, nadnerczy oraz śledziony.
• Zawiera flawonoidy (polifenole), które hamują proces starzenia oraz wzmacniają odporność i pomagają zwalczać infekcje. Herbata ma właściwości antyutleniające, które obniżają ryzyko wielu nowotworów (układu moczowego i trawiennego, nowotworów skóry, płuc i sutka) oraz zaćmy. Ponadto chroni serce dzięki obniżeniu poziomu złego cholesterolu i zapobieganiu zwężania się naczyń krwionośnych. Dzięki tak wysokiej zawartości flawonoidów herbata ma wyższe właściwości antyrodnikowe niż większość warzyw i owoców!
• Herbata zawiera fluor, który wzmacnia zęby i kości oraz zapobiega próchnicy. Badania dowiodły, że picie przez 6 lat jednej filiżanki herbaty dziennie zwiększa gęstość kości nawet o 5%.
• Herbata z cytryną i miodem jest środkiem napotnym wskazanym w przeziębieniu.
• Ponadto każda z odmian herbaty ma swoje specyficzne właściwości, dzięki czemu każdy może znaleźć herbatę odpowiednią dla swojego organizmu.

• Negatywny wpływ herbaty na organizm łączony jest głównie z nadmiernym spożyciem teiny i jest podobny do efektów wywołanych przez nadmierne spożycie kawy. Według naukowców bezpieczną dawką jest 5 filiżanek herbaty dziennie.
• Zbyt duża ilość teiny powoduje uczucie nerwowości i rozdrażnienia. Wypita przed snem może utrudniać zasypianie.
• Herbata może wpłynąć na żółknięcie zębów.
• 54% osób ma gen, który spowalnia detoksykację teiny w wątrobie. W ich przypadku wypicie powyżej 4 filiżanek herbaty może zwiększać nawet o 133% ryzyko ataku serca.

• Najlepszy napar herbaciany powstaje przy użyciu miękkiej wody. Nie powinno się wybierać wody mineralnej. Najlepiej odfiltrować wodę z kranu lub pozostawić ją w ocienionym miejscu na 24 godziny.
• Przed wsypaniem herbaty należy ogrzać czajniczek przelewając go wrzątkiem.
• Wodę doprowadzamy do białego wrzenia czyli momentu, kiedy woda zaczyna mętnieć. Temperatura wody uzależniona jest od odmiany herbaty.
• Ilość zaparzanej herbaty oraz długość parzenia uzależniona jest od jej odmiany oraz od naszych indywidualnych preferencji.
• Na początku procesu zaparzania uaktywnia się teina. Dopiero po 4 minutach wydzielają się garbniki oraz polifenole, które neutralizują działanie teiny oraz pozytywnie wpływają na układ pokarmowy (choć nadają herbacie gorzkawy posmak).
• Wiele gatunków herbat można parzyć kilkakrotnie.
• Herbatę powinno przechowywać się w większych ilościach w szczelnie zamykanych puszkach.

 

Polecamy pozostałe ciekawniki z herbacianego cyklu:

• Herbaciany cykl - dobrodziejstwa krzewu herbacianego
• Herbaciany cykl - herbata dawniej i dziś
• Herbaciany cykl - czarna herbata
• Herbaciany cykl - zielona herbata
• Herbaciany cykl - czerwona herbata
• Herbaciany cykl - żółta herbata
• Herbaciany cykl - biała herbata
• Herbaciany cykl - Yerba Mate
• Herbaciany cykl - napój Rooibos