Rys historyczny badań

Zakrojone na szeroką skalę badania NASA nad zapewnieniem astronautom możliwie najlepszych warunków w pozaziemskich bazach w kosmosie zaowocowały istotnymi wnioskami dla całej populacji naszego globu. Projekt ten realizowany był w latach 70. poprzedniego wieku i miał na celu odkrycie skutecznego sposobu oczyszczania i rewitalizacji powietrza. Kluczem były rośliny, które zostały poddane różnym badaniom w kontekście ich zdolności do uwalniania tlenu, pochłaniania dwutlenku węgla, usuwaniu zanieczyszczeń i lotnych związków organicznych (LZO) w pomieszczeniach.

Pierwszym krokiem było poznanie wszystkich lotnych związków organicznych (LZO), które znajdowały się w powietrzu wewnątrz laboratorium stacji kosmicznej Skylab. Zidentyfikowano aż 107 takich związków, które w większości były wydzielane w określonym stężeniu przez elementy syntetyczne, które użyto do budowy Skylabu. Zaliczono do nich m.in. formaldehyd, benzen czy trójchloroetylen, a więc związki, które mają charakter drażniący i są potencjalnie rakotwórcze.

Przykłady LZO i ich występowanie w pomieszczeniach

• aceton - farby, pokrycia ochronne, zmywacze, materiały wykończeniowe i uszczelnienia;
• węglowodory alifatyczne alifatyczne (dekan, oktan, heksan) - farby, kleje, procesy spalania, składniki uszczelniaczy, fotokopiarki, benzyna, dywany, linoleum;
• węglowodory aromatyczne (toluen, ksylen, benzen) - procesy spalania, kleje, farby, benzyna, linoleum, tynki, masy gipsowe;
• związki zawierające chlor (dichlorometan, chlorek metylu, trichloroetan) - tapicerowanie, środki do czyszczenia dywanów, lakiery, zmywacze, rozpuszczalniki, korektory;
• octan n-butylu - pokrycia dźwiękochłonne, linoleum, uszczelnienia;
• dichlorobenzen - środki przeciw molom, odświeżacze powietrza, dywany;
• 4-fenylocykloheksen (4-PC) - farby, dywany;
• terpeny - nabłyszczacze, środki czystości, dezodoranty, zmiękczacze, papierosy;
• formaldehyd - meble z płyt wiórowych, żywice syntetyczne, włókna chemiczne, barwniki.

Tymczasem odrębne badania nad lotnymi związkami organicznymi realizował B.C. Wolverton także w Stanach Zjednoczonych. Panował wówczas kryzys energetyczny, który wymusił na całej branży deweloperskiej budowę domów i biur możliwie najbardziej energooszczędnych, co w dużym stopniu oznaczało bardziej hermetycznych. To w połączeniu z coraz chętniej wykorzystywanych materiałów syntetycznych (okna, panele itp.) przyczyniało się do powstania syndromu chorego budynku (SBS - ang. sick building syndrome), czyli kombinacji dolegliwości u człowieka.

Syndrom chorego budynku

Wystąpienie przykrych dolegliwości związane jest głównie z zbyt małą ilością świeżego powietrza w pomieszczeniu oraz z jego złą jakością. Źródłami zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu mogą być organizmy żywe (np. produkty uboczne oddychania, pocenia się, grzyby, pleśnie), materiały budowlane i elementy wyposażenia wnętrz (np. rozpuszczalniki, impregnaty drewna, związki emitowane przez farby malarskie, azbest), systemy wentylacji i klimatyzacji (np. mikroorganizmy żyjące w nieczyszczonych przewodach wentylacyjnych), powietrze zewnętrzne (np. zanieczyszczenia chemiczne powietrza w dużych aglomeracjach miejskich) albo samo użytkowanie pomieszczeń (np. palenie tytoniu). Już w 1984 Światowa Organizacja Zdrowia informowała, iż syndrom SBS występuje aż w 30% nowych i odnawianych budynków na świecie. Do objawów SBS należą m.in.:

• bóle i zawroty głowy,
• omdlenia,
• podrażnienie oczu i gardła,
• mdłości,
• astma,
• alergie,
• objawy przemęczenia,
• zmęczenie,
• podrażnienie błon śluzowych i zatok,
• utrudnione oddychanie.

B.C. Wolverton we współpracy z NASA postawili na potrzeby eksperymentu "zamkniętego ekologicznie systemu podtrzymywania życia" budynek BioHome, który był szczelnie zamknięty i w całości wykonany z materiałów syntetycznych. Zaprojektowany był dla jednej osoby.

Osoba wchodząca do nowo wybudowanego budynku odczuwała pieczenie oczu i trudności z oddychaniem, a więc dwa z najczęstszych objawów syndromu chorego budynku. Gdy wprowadzono rośliny doniczkowe analiza jakości powietrza wskazała, że większość lotnych związków organicznych została usunięta, a objawy zniknęły.

Top 10 najlepszych roślin doniczkowych do Twojego domu czy biura

Spośród 50 opisanych przez Wolvertona roślin przedstawiamy 10, które najlepiej radzą sobie z oczyszczaniem powietrza. W nawiasach podano ich nazwy botaniczne oraz ocenę ich skuteczności w skali od 1-10.

1. Areka (Chrysalidodocarpus lutescans, 8,5)
2. Rapis (Rhapis exelsa, 8,5)
3. Chamedora (Chamaedora seifrizii, 8,4)
4. Fikus figowiec (Ficus robusta, 8,0)
5. Dracena deremeńska (Dracaena deremensis Janet Craig, 7,8)
6. Bluszcz pospolity (Hedera helix, 7,8)
7. Daktylowiec niski (Phoenix roebelinii, 7,8)
8. Fikus Alii (Ficus macleilandii ‘Alii’, 7,7)
9. Nefrolepis wyniosły, Bostoniensis (Nephrolepis exaltata “Bostoniensis”, (7,5)
10. Skrzydłokwiat (Spathiphyllum, 7,5)

Zobacz też krótkie wystąpienie Kamali Meattle'a w ramach TED na ten temat.

Na podstawie książki B.C. Wolverton, How to Grow Fresh Air: 50 Houseplants that Purify Your Home or Office oraz NASA, Plants Clean Air and Water for Indoor Environments.