• 

  Autor: Andżelika Miś
  Jak pisać i wysławiać się poprawnie? Najczęstsze błędy oraz przydatne wskazówki.

  Posługiwanie się poprawną polszczyzną to niewątpliwie ważny element kultury językowej, który warto sobie dobrze przyswoić, aby mówić i pisać przejrzyście, zrozumiale i poprawnie. Niniejszy ciekawnik jest swego rodzaju rankingiem najczęściej popełnianych błędów i pojawiających się wątpliwości językowych, a także skarbnicą wskazówek dotyczących tego jak mówić oraz tego, czego lepiej się wystrzegać.

1. Wziąść vs wziąć

W słowniku języka polskiego nie występuje czasownik wziąść. To bodajże najczęściej spotykany błąd w mowie i piśmie języka polskiego. Wyszukiwarka google odnotowuje ponad 2,5 miliona stron, na których użyto błędnego zapisu czasownika wziąć. Dość częste użycie słowa wziąść jest prawdopodobnie wynikiem analogii do takich czasowników, jak np. posiąść, usiąść lub trząść, podczas gdy ten czasownik zbudowany jest podobnie jak zająć, wyjąć, zdjąć. W razie wątpliwości warto zamienić to słowo na rzeczownik – wzięcie a nie wzięście.

2. Masło maślane

Masło maślane to potoczne określenie tzw. pleonazmów, a więc wyrażeń niepoprawnych, w których jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części. Najczęściej pojawiające się pleonazmy to:

• tylko i wyłącznie – używane jest często nieświadomie, w oficjalnej polszczyźnie należy użyć albo pierwszego zwrotu, albo drugiego. Oba oznaczają bowiem to samo. A więc używajmy wyłącznie słowa tylko lub tylko słowa wyłącznie;
• okres czasu – pamiętajmy, że okres to miara czasu, a zatem powiązanie okresu z czasem jest masłem maślanym. Zdecydowanie bardziej bezpieczne w kontekście poprawności językowej jest użycie wyrażenia w tym czasie lub w tym okresie;
• w dniu dzisiejszym – uważa się, że wyrażenie to upowszechniło się dzięki politykom, którzy chcieli, aby ich wypowiedź brzmiała bardziej oficjalnie i dostojnie. Znacznie lepiej powiedzieć jednak: dziś podejmiemy decyzję w sprawie... Ta sama zasada dotyczy pleonazmu w miesiącu styczniu, marcu itd. Zamiast tego powiemy: w styczniu, marcu itd.
  
• w każdym bądź razie – niniejsze wyrażenie jest uznawane za niepoprawne i należy się go wystrzegać. Jest to skrzyżowanie wyrażeń w każdym razie z bądź co bądź. W języku oficjalnym najlepiej jest używać w każdym razie.
• inne, równie często spotykane, błędy pleonastyczne to: fakt autentyczny, potencjalne możliwości, kontynuować dalej oraz cofać (się) do tyłu.

3. Tak dobrze, tak źle

Jaki może być argument? Może być przekonujący bądź przekonywający, ale już na pewno nie przekonywujący. Ta ostatnia forma uznawana jest przez językowców za niepoprawną będącą skrzyżowaniem dwóch pierwszych form.

– Ile kosztuje ten laptop? – Dziś jest wyjątkowa promocja i kosztuje on tylko półtorej tysiąca złotych. Oczywiście, powinno być półtora tysiąca, podobnie jak półtora kilograma (rodzaj męski) itd. W przypadku rzeczowników rodzaju żeńskiego takich jak: godzina, mila itd. powiemy półtorej godziny czy też półtorej mili.

Tworzywo sztuczne to plastik lub plastyk, choć forma plastyk ma charakter dwuznaczny, ponieważ tak określany jest artysta plastyk, dlatego dla większej jasności używać należy wyrazu plastik.

Oryginalny czy orginalny? Jedynie poprawna forma to oryginalny - wyraz ten czytać możemy jednak w dwojaki sposób - zarówno oryginalny, jak i orginalny.

Włączać czy włanczać światło? Poprawny czasownik to włączać. Mimo tego, że niepoprawny czasownik włanczać jest dość rozpowszechniony to nie zostanie w najbliższym czasie zaakceptowany przez Radę Języka Polskiego, m.in. dlatego, iż jest to fonetyczny i błędny wariant czasownika włączać (mówimy włonczać a nie włanczać).

Poszedł po najmniejszej linii oporu czy poszedł po linii najmniejszego oporu? Jedynie poprawna konstrukcja to iść po linii najmniejszego oporu. Chodzi tu bowiem o najmniejszy opór, a nie o najmniejszą linię.

4. Współczesna komunikacja

W literackiej polszczyźnie wyślemy komuś wiadomość SMS. Mniej oficjalnie SMS-a a nawet więcej SMS-ów. Wysyłamy bądź dzwonimy pod numer a nie na numer. Ponadto jedynie akceptowalną przez purystów językowych formą listu elektronicznego jest e-mail (nie: email, mejl, imejl). I tu możemy wysłać e-maila pod lub na czyjś adres poczty elektronicznej. Potocznie jednak możemy pisać mejle, co zaakceptowała już Rada Języka Polskiego.

5. Słowa, słowa, słowa

6. Wszechobecne skróty

Zrozumienie zasad interpunkcji, jakimi należy się kierować podczas posługiwania się skrótami bywa cenne, tym bardziej, że wiele osób popełnia w tej materii błędy.

7. Cząstki

Cząstki pseudo-, super-, ultra-, mega-, eks- mają łączną pisownię. Poprawne są zatem słowa: pseudokibic, pseudoliberalizm, supertalent, supermodelka (ale już top modelka), ultraszybki, megabitowy... Nie są zatem poprawne takie formy jak np. pseudo-klasa czy eks-mąż.

8. Liczby słownie oraz lata

Zapis liczb, szczególnie dużych liczb bywa niejednokrotnie dużym wyzwaniem. Czy należy pisać je razem, jak potraktować to, co jest po przecinku? Dla przykładu, jaki będzie zapis słowny kwoty 1764,35 zł? Słownie kwota ta będzie miała postać: jeden tysiąc siedemset sześćdziesiąt cztery złote i trzydzieści pięć groszy; na przelewach stosuje się także taki zapis: tysiąc siedemset sześćdziesiąt cztery złote 35/100.

9. Symbole i jednostki

Nasz ranking zamyka problem zapisu znaków niefonograficznych.

10. Wskazówki redakcyjne

Liczby. Jeżeli chcemy zwiększyć czytelność liczb składających się z ponad czterech cyfr (chyba, że w kolumnie znajdują się liczby czterocyfrowe i dłuższe), rozdzielamy tysiące, miliony, miliardy itd. twardą spacją (ctrl+shift+spacja). Przykłady: Polskę zamieszkuje 38 518 080 ludzi; aktywa tej mikrofirmy nie przekraczają 49 400,- PLN. W polskiej typografii nie należy używać do rozdzielania kropek ani przecinków. Przecinek zarezerwowany jest wyłącznie do rozdzielenia jedności od ułamka dziesiętnego (inaczej wygląda to w j. angielskim). Oczywiście cyfry po przecinku bez względu na liczba cyfr nie przedziela się już niczym.

Sieroty. Sieroty to w żargonie edytorskim (DTP) jednoliterowe spójniki i przyimki znajdujące się na końcu wiersza tekstu. Z uwagi na estetykę i czytelność (w szczególności, gdy tekst jest wyjustowany) należy unikać sierot poprzez przenoszenie jednoliterowych przyimków i spójników do następnego wiersza.

Kropka. Kropki nie stawia się m.in. po tytułach książek, nagłówkach w gazetach i czasopismach oraz tematów (np. lekcji). Ta sama zasada dotyczy tytułów rozdziałów, podrozdziałów czy też paragrafów, jednak tu dowolność jest większa - można postawić kropkę, jeżeli początek tego tytułu jest napisany wielką literą.

Data i godzina. Istnieje, zasadniczo, kilka możliwości zapisu daty oraz godziny: Oto one:

W związku z tym, że język ewoluuje, razem z nim ewoluować będzie niniejszy ranking. Zachęcamy do dzielenia się swoimi spostrzeżeniami.