Oferta SKOK-ów

Oferta kas jest coraz bogatsza i obejmuje obok lokat terminowych czy tradycyjnych kont osobistych (ROR) także:

• rachunki rozliczeniowo-oszczędnościowe z dostępem do Internetu,
• rachunki oszczędnościowe,
• karty płatnicze,
• ubezpieczenia,
• kredyty (także na okres powyżej 5 lat),
• pożyczki.

Inne usługi są niedostępne ze względu na ograniczenia ustawowe czy regulacje Kasy Krajowej. Na przykład SKOK-i nie prowadzą też rachunków walutowych i nie zajmują się działalnością maklerską.

Z usług spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych – oprócz indywidualnych klientów – mogą korzystać osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. Natomiast ustawa nie pozwala na kredytowanie działalności biznesowej prowadzonej w innej formie, np. spółek prawa handlowego. SKOK obsługują więc przede wszystkim małe przedsiębiorstwa zajmujące się głównie drobną wytwórczością i usługami.

Jak zostać członkiem SKOK?

Z usług finansowych SKOK może skorzystać każdy, kto zostanie jej członkiem. Wiąże się to z pewnymi formalnościami oraz jednorazowo ponoszonymi kosztami, które uzależnione są od prowadzonej przez SKOK polityki. Aby móc korzystać z usług SKOK-ów, należy:

• wypełnić deklarację członkowską,
• opłacić wpisowe (1–60 zł),
• wykupić przynajmniej jeden udział (1–90 zł) zwracany po wystąpieniu z kasy,
• wnieść wkład członkowski (1–100 zł), również zwracany po wystąpieniu z kasy.

Jest to na ogół jednorazowy wydatek od 3 do 185 zł. Każdy członek jest ponadto zobowiązany do założenia rachunku zwanego indywidualnym kontem spółdzielczym (IKS). Podane wyżej opłaty obowiązują we wszystkich kasach, ale niektóre pobierają jeszcze inne składki, jak na przykład datek na rzecz określonej fundacji lub stowarzyszenia (około 5–10 zł). Zestawienie kosztów przystąpienia do SKOK można znaleźć tutaj.

Formalności można wypełnić w jednej z 1974 placówek w 59 różnych centralach SKOK. Pełna lista kas znajduje się tutaj. Kilka oddziałów SKOK umożliwia również przystąpienie do kasy korespondencyjnie.

Jak wystąpić z kasy?

Z kasy wystąpić można składając pisemne oświadczenie z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Członkowi kasy przysługuje zwrot udziału i wkładu członkowskiego. Niestety, rozliczenie następuje dopiero w ciągu miesiąca od dnia zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok, w którym dana osoba przestała należeć do kasy. W praktyce może to potrwać nawet ponad rok.

Oszczędzanie w SKOK-ach

Z badania zleconego przez Komisję Nadzoru Bankowego wynika, że 52% członków SKOK-ów wybrało Kasy ze względu na wysokość oprocentowania lokat i depozytów. Koneczność wniesienia opłat (od 50 do nawet 160 zł) w chwili przystąpienia do SKOK sprawia jednak, że oferta depozytowa przeznaczona będzie dla osób, które są gotowi związać się z tą instytucją na dłużej lub chcą ulokować w niej większą kwotę. Kalkulacja opłacalności z uwagi na zróżnicowanie opłat i oprocentowania wymaga kalkulacji w każdym przykładzie osobno. Pierwsze nasze kroki powinny być skierowane do rankingu lokat dla SKOK, którą można znaleźć na stronie stefczykradzi.pl.

Opłacalność przystąpienia do SKOK i oszczędzania oprzemy o przykład SKOK Wołomin (ponad 90 oddziałów), który na chwilę przygotowania niniejszej publikacji miał najbardziej atrakcyjne oprocentowanie depozytów 3 i 6-miesięcznych, które wynoszą odpowiednio 7,3% i 7,5%. Jednorazowe opłaty z członkowstwem wynoszą tu 75 zł (w tym 31 zł zwracane po wystąpieniu z kasy). Oprocentowanie lokaty 6-miesięcznej jest wyższe o 1% w stosunku do najlepszych ofert bankowych, tak więc zwrot wszystkich kosztów (75 zł) nastąpi w chwili założenia jednorazowej lokaty na okres 6 miesięcy na kwotę około 18500 zł. Gdy weźmiemy pod uwagę tylko opłaty, które nie są nam zwracane w przypadku wystąpienia z kasy to kwota depozytu będzie jeszcze niższa (poniżej 11000 zł).

Przypadek SKOK Wołomin jest szczególny, ponieważ oprocentowanie depozytów jest powiązane z ilością posiadanych przez nas udziałów. Im więcej udziałów posiadamy, tym wyższego oprocentowania możemy się spodziewać. Mając np. 50 udziałów oprocentowanie lokaty 6-miesięcznej skacze do poziomu 7,70% - nie zawsze jednak zakup dodatkowych udziałów bedzie dla nas opłacalne. Jeden udział kosztuje bowiem 30 zł. W innych centralach SKOK może się alternatywnie liczyć nasz staż w kasie.

SKOK - za i przeciw

Za oszczędzaniem w SKOK przemawiają przede wszystkim:

• atrakcyjne oprocentowanie depozytów,
• szeroki wybór form oszczędzania, w tym lokaty rentierskie, lokaty długo- i krótkoterminowe, darmowe konta oszczędnościowe,
• dostęp do rachunku przez Internet (4,50 zł miesięcznie), w tym darmowe przelewy,
• darmowy i stosunkowo dobrze oprocentowany ROR,
• szybki rozwój kas i silne podstawy (do tej pory żadna kasa nie zbankrutowała w przeciwieństwie do banków).

Wady SKOK to:

• konieczność uiszczenia różnych opłat członkowskich w momencie przystąpienia do kasy,
• czasochłonne formalności,
• wykupienie dostępu do usługi e-konta nie w każdym ze SKOK-ów oznacza możliwość zakładania lokat z poziomu systemu (można to obejść złożeniem dyspozycji przez e-mail,
• wysokie opłaty pobierane za kartę płatniczą, w tym niewielka sieć darmowych bankomatów,
• słabsze zabezpieczenia instytucjonalne kas w razie upadłości niż w przypadku banków (zmieni się to dnia 29 listopada 2013, kiedy to SKOKi zostaną włączone do BFG).

Bezpieczeństwo

SKOK, mimo podobnej oferty co banki, nie są objęte bankowym systemem gwarantowania depozytów. Mają natomiast własny system gwarancyjny działający od 1998 roku. Wszystkie wkłady klientów są ubezpieczone w Towarzystwie Ubezpieczeń Wzajemnych SKOK. W razie bankructwa kasy klienci otrzymają zwrot 100% oszczędności do kwoty 100 tys. euro. Żadna kasa do tej pory nie zbankrutowała, więc trudno powiedzieć, jak wygląda sprawność działania TUW SKOK w praktyce.

Funkcje nadzorcze wobec SKOK pełni Krajowy Nadzór Finansowy (KNF) oraz Krajowa SKOK. W razie potrzeby może ona wspomóc kasy ze środków Funduszu Stabilizacyjnego tworzonego ze składek SKOK. Warto pamiętać, że majątek SKOK, z uwagi na to, że jest to spółdzielnia, jest własnością prywatną jej członków. Organami obligatoryjnymi kasy są walne zgromadzenie, rada nadzorcza, komitet kredytowy (odpowiedzialny m.in. za opiniowanie wniosków o udzielenie pożyczki czy kredytu) oraz zarząd, który ma za zadanie kierowanie kasą oraz jej reprezentację na zewnątrz. Jest też odpowiedzialny za prawidłowe prowadzenie rachunkowości.

Fundusz oszczędnościowo-pożyczkowy SKOK powstaje z trzech źródeł: z wkładów członkowskich, z oszczędności oraz ze środków pieniężnych uzyskiwanych od Kasy Krajowej (np. w formie pożyczki czy kredytu). SKOK mają ponadto niewielkie możliwości inwestycyjne wolnych środków pieniężnych. Są one ograniczone do obligacji i innych papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa lub NBP, jako lokaty, wkłady lub udziały w Kasie Krajowej lub jako lokaty w bankach do wysokości gwarantowanej przez BFG. Kasa ma ponadto obowiązek utrzymać rezerwę płynną w wysokości nie mniejszej niż 10% funduszu oszczędnościowo-pożyczkowego.

SKOKi są zobowiązane przez prawo do przedstawiania sprawozdań finansowych, które publikowane są w Monitorze Spółdzielczym B (większość bibliotek uczelnianych umożliwia swoim czytelnikom darmowy dostęp). Przykład sprawozdania ze SKOK Wołomin dostępny jest tutaj (plik PDF, rok sprawozdawczy 2011).

Rys historyczny kas

Początki tzw. stowarzyszeń zaliczkowych można umiejscowić w Niemczech, gdzie powstały i rozwijały się dwa niezależne od siebie systemy: Szulzego oraz Raiffeisena . Ten ostatni system stanowił podstawę do zbudowania pierwszej w Polsce kasy oszczędnościowo-pożyczkowej.

Pionierem spółdzielczości kredytowej w Niemczech był F. W. Raiffeisen, który swoją pierwszą kasę oszczędności założył w 1864 roku. Kasy funkcjonowały z sukcesem, o czym najlepiej świadczy ich rozprzestrzenianie się na inne kraje, m.in. Austrię, Czechy czy w późniejszym czasie na Polskę.

Pierwsza spółkowa kasa oszczędności i pożyczek w Polsce została założona z inicjatywy doktora Franciszka Stefczyka w 1890 roku w Czernichowie. Działanie to było podyktowane dobrobytem wsi , a więc potrzebą zdobycia dogodnego kredytu i obroną przed mocno potępianą żydowską lichwą w swojej okolicy, na którą wiosną 1989 roku spadło widmo głodu. Miejskie instytucje kredytowe nie były wówczas w stanie sprostać tym postulatom. Kluczowy dla zainicjowania pierwszej unii kredytowej był dwutygodniowy wyjazd do miasta Munster, znajdującego się w Westfalii, gdzie na funkcjonujących już kasach Raiffeisena Stefczyk uczył się ich zasad funkcjonowania. Do Galicji przywiózł ze sobą formularze, wzory, umowy i wiedzę, z którą chętnie dzielili się niemieccy urzędnicy kasy centralnej.

Funkcjonowanie pierwszych Kas Stefczyka i ich główne założenia

Kasy oszczędnościowo-pożyczkowe były przedsięwzięciem wspólnym i w pierwszych latach funkcjonowania były źródłem niedrogiego kredytu, który miał za zadanie stymulować rozwój wsi, w szczególności zaś małe gospodarstwa chłopskie. Na drugim biegunie było, oczywiście, zachęcenie mieszkańców wsi i małych miasteczek do oszczędności i przemyślanej konsumpcji.

Kapitał kasy składał się przede wszystkim z udziałów, jakie wkładają do niej jej członkowie. Aby zostać członkiem kasy należało nabyć co najmniej jeden udział a maksymalnie pięć - liczba udziałów nie wpływały na udział w decyzji zbiorowej - zawsze był to jeden głos. Pozwalało to na zachowanie równych praw wszystkich członków. Co ważne członkowie tej instytucji odpowiadają solidarnie całym swym majątkiem za powierzone kasie pieniądze. Z zasady Kasy Stefczyka mogły być zakładane w małych społecznościach, gdzie każdy zna się między sobą, a więc najlepiej w ramach jednej lub dwóch parafii lub gminy. Instytucje te mają zatem czysto lokalny charakter a dla bezpieczeństwa honorowane są stosunkowo niskie kwoty wkładów i pożyczek.

Kredyty były udzielane wyłącznie na cele inwestycyjne czy rozwojowe a badanie zdolności kredytowej odbywał się co kwartał. Obrazując to słowami: "Kapitały wypożyczają tylko pod warunkiem używania na rzeczy reprodukujące go w całości. I tak, jeśli kto przyjdzie z wnioskiem o pożyczkę pieniędzy, to zarząd go pyta, na co chce ich użyć. Jeśli powie, że na osobiste potrzeby, jak sprawianie ubrania, kupno mebli lub ożenek, to nie pożyczają dla tego, że te potrzeby zużywają kapitał niepowrotnie. Natomiast gdy gospodarz zażąda pożyczki na kupno konia, krowy, lub jakiejś machiny rolniczej, a rzemieślnik na meteryał, narzędzia czy też warsztat, to na takie reprodukujące użytkowanie kapitału dają pożyczkę." Do pożyczek dopuszczeni byli tylko Ci, którzy cieszyli się sąsiedzkim zaufaniem, które wyrażało się między innymi przez poręczenie.

W latach 90. XIX wieku kasa od złożonych w niej wkładów płaciła 4,5% rocznie, pożyczek zaś udziela na 6% rocznie i to musiało wystarczyć, aby wszystkie koszty funkcjonowania kasy pokryć. Źródłem dochodów kasy było wpisowe oraz odsetki od pożyczek. Model biznesowy był zatem niezwykle prosty i transparentny. Ponadto funkcja kierownika kasy, członków zarządu i rady nadzorczej były pełnione nieodpłatnie. Jedyną osobą opłacaną był kasjer. Koszty administracji były więc bardzo niskie i dla przykładu w pierwszej kasie Stefczyka wynosiły 0,8% sumy bilansowej. Stefczyk pisał w swoim poradniku: "Do roboty za darmo przychodzą inni ludzie - autentyczni społecznicy". Jeśli takowych by się nie znalazło, to odpowiada Stefczyk "jeśli nie ma wśród was ludzi, którzy dla wspólnego dobra zgodzą się pracować bezinteresownie, to kasy zakładać nie wolno: znaczy, że jako zbiorowość nie dojrzeliście do jej utworzenia."

Kasy umożliwiały przechowywanie oszczędności, przez co ograniczana była bieżąca konsumpcja. Podjęcie depozytu było możliwe natychmiast do ściśle określonej kwoty (do 10 złr). W skrajnym przypadku, przy kwocie wyższej (ponad 1000 złr) wypowiedzenie musiało być złożone aż z trzymiesięcznym wyprzedzeniem. Było to z pewnością niewygodne dla członka kasy, ale zapewniało lepszą płynność samej instytucji.

Kasy Stefczyka w szrankach z historią

Okoliczności, w których powstawały pierwsze kasy były niezwykle trudne –dominował permanentny brak kapitału. W 1890 roku funkcjonowała jedna kasa ze 143 członkami. Dziesięć lat później istniało 26 kas . Trudno tu mówić o dynamicznym rozwoju, jednak wiele pod tym względem zmieniło się za sprawą powołanego we Lwowie w 1899 Biura Patronatu dla Spółek Oszczędności i Pożyczek, którym od początku kieruje doktor F. Stefczyk.

Działalność Patronatu obejmowała pomoc w zakładaniu kas oszczędnościowo-pożyczkowych, kształcenia ich kadry i funkcjonariuszy, bieżące poradnictwo fachowe i kontrolę funkcjonowania kas, pomoc w rozwiązywaniu problemów prawnych funkcjonowania kas, propagandę oszczędności.

Okres do wybuchu I Wojny Światowej można uznać za złoty okres kas oszczędnościowo-pożyczkowych. W przeciągu pierwszych 15 lat działaniach Patronatu powstały i działały pod jego opieką 1372 kasy, które obejmowały zasięgiem około 2500 gmin (z 6000 istniejących w Galicji) i skupiały ponad 145 tys. członków. Wspomnieć tu należy o różnych projektach, które nie tylko promowały kasy Stefczyka, ale także przyczyniały się do rozwijania świadomej postawy oszczędnościowej m.in. wśród dzieci. Zaliczyć można do tego akcję rozdawania zamkniętych skarbonek, do których dzieci składały swoje oszczędności i które okresowo były zliczane w kasie i wpisywane na prawdziwe książeczki wkładowe.

Druga akcja polegała na rozprowadzaniu znaczków oszczędnościowych i kart do wklejania, również zamienianych na wpisy do książeczek. Nad tym czuwali przeszkoleni nauczyciele. Po niespełna czterech latach dzieci stanowiły 20% wszystkich oszczędzających (29 tysięcy). Inna droga zachęcająca społeczność do oszczędzania została rozwinięta w ramach parafii. Kościół zaangażował się w rozwój kas bardzo aktywnie poprzez lokalną organizację kas, udział w jego władzach i ich propagowania wśród wiernych.

Spółki finansowe dynamicznie się rozwijały, jednak I Wojna Światowa, wojna bolszewicka i wielki kryzys na początku lat 20. XX wieku zahamowały ten proces i wiele z nich zostało zniszczonych: "czego nie zdążyła zmarnować wojna, to odebrała powojenna hiperinflacja, pożerając wartość zaoszczędzonych pieniędzy".

W 1939 działa przeszło 5500 zrzeszonych w związkach spółdzielni finansowych obsługujących przeszło 1,5 miliona członków. W tym prawie 3700 Kas Stefczyka. Po ogromnych stratach II WŚ w 1946 roku zarejestrowanych było 1200 spółdzielni finansowych, zrzeszających około 0,5 miliona osób, składających w nich. W latach 50-tych XX-tego wieku nadano kasom spółdzielczym status kas gminnych, a następnie przekształcono je później w spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe, które od 1975 r. zyskały status banków spółdzielczych. Dopiero w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku możliwa była reaktywacja spółdzielczej idei Franciszka Stefczyka.

Przyszłość SKOK

Unie kredytowe na świecie, jak i SKOK-i w Polsce w okresie kryzysu finansowego nie wymagały rekapitalizacji czy nacjonalizacji, co miało miejsce w przypadku części sektora bankowego w wielu krajach. W jakim tempie i kierunku będzie rozwijały się Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe zależy od wielu czynników, aczkolwiek najistotniejszym wydaje się obecnie prawodawstwo. Zmiany, które widoczne są na horyzoncie dotyczą m.in. objęcia ich regulacjami i nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego, ustanowienie minimalnego współczynnika wypłacalności kas (proponuje się 5%), minimalne standardy licencjonowania SKOK-ów, adekwatność kapitałową, rezerwy na straty czy zasady utrzymywania płynności. Wydaje się to dobrym kierunkiem z uwagi na zapewnienie spółdzielczym kasom większego bezpieczeństwa, tym bardziej, że niektóre propozycje, np. Banku Światowego sugerują włączenie SKOK do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Bibliografia:

1. Biliński L., System ekonomii społecznej. Tom 2., Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1882.
2. Cywiński B., Idzie o dobro wspólne... Opowieść o Franciszku Stefczyku, Spółdzielczy Instytut Naukowy Spółdzielnia Pracy, Sopot 2011.
3. Główny Urząd Statystyczny, Wyniki finansowe Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych 2006-2010, Warszawa 2011.
4. Komisja Nadzoru Finansowgo, Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe w Polsce: diagnoza oraz propozycje w zakresie regulacji i nadzoru, http://www.knf.gov.pl/Images/Credit_Unions_in_Poland_PL_tcm75-26084.pdf, s. 1 [19.05.2012]
5. Owoc W., Rzut oka na Kasy systemu Raiffeisena, Nakład autora, Rzeszów 1898.
6. Stefczyk F., O spółkach systemu Raiffeisena, G. Gebethner i Sp., Kraków 1890.
7. Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19960010002 [19.05.2012]
8. World Council of Credit Unions, Statistical Report 2010, http://www.woccu.org/functions/view_document.php?id=2010_Statistical_Report [18.05.2012]